Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) ngày 9/3 công bố nghiên cứu cho thấy xuất khẩu vũ khí của Mỹ giai đoạn 2020-2024 tăng hơn 20% so với giai đoạn 5 năm trước đó,chiếm 43% tổng lượng xuất khẩu vũ khí trên toàn thế giới.

Mỹ đã chiếm trung bình 35% xuất khẩu vũ khí toàn cầu trong hai thập kỷ trước,khiến sự gia tăng gần đây trở nên đáng chú ý.

"Với tỷ lệ này,thị phần của Mỹ lớn hơn 4 lần so với nhà xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai là Pháp",Mathew George,giám đốc chương trình chuyển giao vũ khí tại SIPRI,nhận xét.

SIPRI cho biết Ukraine,quốc gia bùng phát xung đột với Nga từ tháng 2/2022,là nước nhập khẩu vũ khí nhiều nhất thế giới trong giai đoạn 2020-2024,với số lượng lớn hơn gần 100 lần so với giai đoạn 2015-2019.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại nhà máy sản xuất vũ khí ở Scranton,bang Pennsylvania,Mỹ,ngày 22/9/2024. Ảnh: AP

Báo cáo được SIPRI công bố khi chính quyền Tổng thống Donald Trump đang gia tăng áp lực với Ukraine để chấm dứt xung đột sau hơn 3 năm bùng phát. Ông chủ Nhà Trắng nhiều lần nói rằng Mỹ cần được đền đáp cho những viện trợ cho Ukraine,phần lớn trong đó là trang thiết bị quân sự. Ông muốn Ukraine ký thỏa thuận khoáng sản cho phép Mỹ tiếp cận nguồn tài nguyên quan trọng ở nước này.

Tổng thống Volodymyr Zelensky đã bác bỏ tuyên bố của ông Trump rằng Ukraine "mắc nợ" Mỹ,chỉ ra phần lớn trong số 174 tỷ USD mà quốc hội Mỹ phân bổ liên quan tới xung đột Ukraine về bản chất đã được chi cho ngành công nghiệp quốc phòng nội địa Mỹ.

Ông Trump cũng thúc giục đồng minh ở châu Âu tăng ngân sách quốc phòng lên mức 5% GDP,thay vì 2% như mục tiêu đặt ra trước đó của NATO. Các quan chức Mỹ tháng trước được cho là đã kêu gọi đồng minh tăng cường mua vũ khí Mỹ để củng cố liên minh quân sự xuyên Đại Tây Dương.

"Ông Trump là người đã tích cực thúc đẩy bán vũ khí trong nhiệm kỳ đầu",William D. Hartung,chuyên gia về buôn bán vũ khí,nói.

Nghiên cứu của SIPRI cho thấy viện trợ quân sự cho Ukraine đã đem lại lợi ích cho các nhà sản xuất vũ khí Mỹ. Hầu hết vũ khí mà Mỹ gửi tới Ukraine đều thông qua Quyền Điều chỉnh Nguồn lực Tổng thống (PDA) để rút từ kho dự trữ của nước này,hoặc thông qua chương trình sử dụng ngân sách để mua vũ khí trực tiếp từ các nhà thầu quốc phòng Mỹ.

Khi các nước châu Âu rút vũ khí từ kho dự trữ để viện trợ cho Ukraine,họ cũng sẽ cần nguồn cung để bù đắp thiếu hụt trong nước,từ đó tiếp tục thúc đẩu nhu cầu nhập khẩu vũ khí Mỹ,theo giới quan sát.

Xuất khẩu vũ khí từ Mỹ sang các nước châu Âu đã tăng 155% trong cùng giai đoạn. Đây được xem là hệ quả trực tiếp của xung đột Ukraine,theo Jens Thurau,nhà phân tích của DW.

Theo nghiên cứu của SIPRI,35 quốc gia đã cung cấp vũ khí cho Ukraine giai đoạn 2020-2024. Mỹ chiếm 45% tổng số đơn giao,tiếp theo là Đức và Ba Lan với tỷ lệ lần lượt 12% và 11%.

Những con số này lần nữa cho thấy vấn đề nghiêm trọng nếu Mỹ dưới thời ông Trump cắt viện trợ quân sự hoàn toàn cho Ukraine. Ukraine là quốc gia châu Âu duy nhất trong nhóm 10 nước nhập khẩu vũ khí hàng đầu thế giới giai đoạn 2020-2024,dù các nước châu Âu đã tăng đáng kể lượng đặt hàng.

Thị phần xuất khẩu vũ khí toàn cầu. Đồ họa: SIPRI

Các nhà nghiên cứu của SIPRI thêm rằng những lo ngại về chính sách đối ngoại "Nước Mỹ trên hết" của ông Trump cũng sẽ thúc đẩy châu Âu tăng mua vũ khí để củng cố năng lực quốc phòng của châu lục,tránh phụ thuộc vào chiếc ô an ninh của Mỹ.

"Số liệu mới về giao dịch vũ khí phản ánh rõ xu hướng tái vũ trang đang diễn ra ở châu Âu nhằm đối phó với mối đe dọa từ Nga",George nhận định.

"Tuy nhiên,mối quan hệ cung cấp vũ khí xuyên Đại Tây Dương tồn tại từ lâu. Nhập khẩu từ Mỹ đã tăng lên và các nước NATO ở châu Âu đã có gần 500 chiến đấu cơ,trong khi tiếp tục đặt thêm nhiều vũ khí từ Mỹ",Pieter Wezeman,nhà nghiên cứu cấp cao của chương trình chuyển giao vũ khí thuộc SIPRI,cho biết.

Châu Âu đã vượt qua Trung Đông trở thành khu vực mua vũ khí lớn nhất từ Mỹ giai đoạn 2020-2024. Châu Âu gần đây nhất trí tăng ngân sách đầu tư cho quốc phòng,song "một số đồng minh châu Âu có thể sẽ tự phát triển năng lực trong nước thay vì mua vũ khí Mỹ sau những tuyên bố gây lo ngại của ông Trump về mối quan hệ với liên minh",theo chuyên gia Hartung.

Quân nhân Ukraine dỡ lô tên lửa chống tăng Javelin được giao theo gói hỗ trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine tại sân bay Boryspil,ngoại ô thủ đô Kiev ngày 10/2/2022. Ảnh: Reuters

Tác động từ xung đột ở Trung Đông với ngành thương mại vũ khí toàn cầu hiện chưa rõ ràng,vì thường có độ trễ trong báo cáo về chuyển giao vũ khí giữa các nước,theo George. Tuy nhiên,ông thêm rằng ngay cả khi không tính dữ liệu vũ khí xuất khẩu của Mỹ sang Ukraine và Israel,Washington vẫn chiếm tới 37% thị phần xuất khẩu năm 2020-2024 và giữ vững vị thế số một.

Theo dữ liệu từ SIPRI,xuất khẩu vũ khí của Nga đã giảm mạnh trong giai đoạn 5 năm gần nhất. Wezeman cho hay xung đột Ukraine đã khiến Nga sụt giảm lượng xuất khẩu vì Moskva cần nhiều vũ khí sử dụng trên chiến trường. Các biện pháp trừng phạt thương mại từ phương Tây cũng gây nhiều khó khăn cho sản xuất và buôn bán vũ khí của Nga. Chuyên gia này cho rằng hai khách hàng chủ yếu còn lại của Nga sẽ là Trung Quốc và Ấn Độ.

"Hai trong số các mối quan hệ buôn bán vũ khí quan trọng nhất của Nga đã suy yếu trước năm 2022,khi Ấn Độ ngày càng ưu tiên các nhà cung cấp khác và Trung Quốc tìm nguồn cung vũ khí từ ngành công nghiệp trong nước",Wezeman nói.

Chính quyền ông Trump cũng cho biết Mỹ đã tăng đơn hàng quân sự sang Ấn Độ. Tháng trước,Tổng thống Mỹ nói với Thủ tướng Narendra Modi rằng ông sẽ "kiếm thêm hàng tỷ USD" từ bán vũ khí cho Ấn Độ và sẽ cân nhắc cung cấp tiêm kích F-35 cho New Delhi.

Tiêm kích F-35,loại máy bay chiến đấu hiện đại của Mỹ,chiếm phần lớn trong danh mục vũ khí xuất khẩu của nước này,tiếp theo là tên lửa và các loại xe tăng chiến đấu chủ lực,theo SIPRI.

"Mỹ đang ở vị thế đặc biệt khi nói tới xuất khẩu vũ khí",George nói.

Thùy Lâm (Theo Washington Post,AFP,DW)